Siergiej Amielin
Сергей Амелин
Aml
 

Smoleńsk – rys historyczny

Smoleńsk był miastem rosyjskim przez 450 lat swej trwającej 1150 lat historii. Od założenia do roku 1404 (a więc ponad 500 lat) Smoleńsk był ośrodkiem niezależnego Księstwa Smoleńskiego. Nie zdołał się jednak oprzeć naporowi młodego, rozwijającego się prężnie, wojowniczego państwa litewskiego – Księstwo Smoleńskie przestało istnieć, Smoleńsk i okoliczne ziemie weszły w skład Litwy.

W granicach księstwa litewskiego znajdował się przez ponad sto lat, do roku 1514, stanowiąc jeden z największych ośrodków kulturalnych Litwy. Prawosławie nie było prześladowane i biskupa mianowała Moskwa, zaś język rosyjski, używając współczesnej terminologii, był drugim językiem urzędowym.

Na przełomie XV i XVI wieku państwo moskiewskie zaczęło umacniać swe zachodnie rubieże i pragnęło odsunąć jak najdalej od Moskwy swego wojowniczego sąsiada – Litwę. W tym celu należało przyłączyć Smoleńsk. Zorganizowano kilka wypraw wojennych i w 1514 roku Smoleńsk został wzięty. Wielki książę moskiewski triumfalnie wjechał do miasta, którego namiestnikiem naznaczył księcia Wasylija Szujskiego. Ostatni litewski wojewoda został odesłany do ojczyzny, ale tam stracony.

Jako miasto przygraniczne państwa moskiewskiego, Smoleńsk należało umocnić. W latach 1595-1602 na miejscu drewnianego kremla wzniesiono kamienną twierdzę. Mury budował Fiodor Koń, twórca murów Białego Miasta w Moskwie. Spory fragment twierdzy zachował się do dnia dzisiejszego.

Jednak w okresie smuty osłabione państwo rosyjskie nie zdołało utrzymać Smoleńska. W 1610 roku wojska króla polskiego Zygmunta III oblężyły miasto, w 1611 zdobyły je – przez kolejne czterdzieści trzy lata Smoleńsk znajdował się w granicach Rzeczypospolitej. Pamiątką tego okresu są wały ziemnych umocnień, tak zwany „bastion królewski”. Była to pięciokątna twierdza ziemna, otoczona rowem w kształcie podkowy, wypełnionym wodą. Przekształcony później w staw, stał się ulubionym miejscem wypoczynku mieszkańców miasta.

Wewnątrz bastionu zachowały się kamienne łuki; to dawne piwnice, w których trzymano proch, zbudowane w wałach ziemnych.

W 1654 roku pod Smoleńsk podeszła armia rosyjska z carem Aleksym Michajłowiczem na czele; 23 września 1654 roku po długotrwałym oblężeniu garnizon smoleński skapitulował i miasto ostatecznie powróciło na łono państwa rosyjskiego. Zostało to zatwierdzone rozejmem andruszowskim w 1667 roku i utrwalone traktatem wieczystym (tzw. Pokój Grzymułtowskiego) w 1686 r. pomiędzy Rosją i Rzeczpospolitą.

Wprawdzie polskie panowanie utrzymało się w Smoleńsku zaledwie 40 lat, jednak polska kultura wywarła potężny wpływ na smoleńską szlachtę, która na przestrzeni całego XVIII wieku nazywała siebie ”szlachectwem”. Smoleńscy szlachcice przez sto lat po przywróceniu Smoleńska Rosji czytali polskie książki i woleli brać sobie żony z Polski, a nie z pogardzanej Rosji. Do dnia dzisiejszego w języku potocznym mieszkańców Smoleńska występują pojedyncze polskie słowa.

Historia Smoleńska w granicach Rosji to historia miasta-obrońcy. Leżąc na zachodniej granicy państwa, Smoleńsk znajdował się na drodze najeźdźców, zmierzających do Moskwy. Każdy taki najazd był dla miasta ogromnym ciosem – w czasie II wojny światowej w Smoleńsku uległo zniszczeniu 90% budynków, większość miasta została praktycznie zbudowana na nowo. Liczba mieszkańców obwodu smoleńskiego równa się ich liczbie przed najazdem armii francuskiej w 1812 roku. Rola miasta-obrońcy przyniosła Smoleńskowi chwałę, ale wyrządziła ogromne straty samemu miastu i jego mieszkańcom.

Siergiej Amielin
tłum. Ewa Skórska